Stok Maliyeti Hesaplama Yöntemleri

Stok Maliyeti Hesaplama Yöntemleri için örnek stok hareketleri aşağıdadır. Buradaki hareketleri kullanarak maliyetlendirme formülleri açıklanmaya çalışılacaktır.

Tarih	Stok Kodu	Birim Fiyat	Giren	Çıkan
01.01.2009	153-01-001	1000	100	0
05.01.2009	153-01-001	1100	120	0
01.02.2009	153-01-001	1250	0	60
10.02.2009	153-01-001	1050	50	0
20.02.2009	153-01-001	1250	0	120
			270	180

Tanımlar

Stok Maliyeti Hesaplama Yöntemleri : Stok maliyetlendirme için kullanılan yönetimler.

Basit Ortalama:
Stok Maliyeti Hesaplama Yöntemleri mal giriş birim fiyatları aritmetik ortalama ile hesaplanır. Miktar ya da ödenen tutar bu hesaplamaya dâhil olmaz. Çok az uygulanırlılığı vardır. Yukarıdaki 153-01-001 stok kodlu malın basit ortalama maliyeti 1,050.00 TL olacaktır.
FİFO (İlk Girdi İlk Girdi):
İlk giren ilk çıkar uygulamasında, hesaplama yöntemi, stok envanterindeki mal miktarına bağlıdır. Yukarıdaki tabloda stok envanterimiz 90 adettir. Son alımımızın(10.02.2009) tamamı ve sondan bir önceki alımımızın(05.01.2009) 40 adedi halen stoklarımızdadır. 40 adedi kalan alımın birim fiyatı(1,100.00 TL) ile 40 adet çarpılır. Son alımımızın tamamı 50 adet birim fiyatı (1,050.00 TL) çarpılır. Ve bu çarpımlar toplanıp toplam envantere bölünür çıkan rakam 1,072.22 TL FİFO maliyeti olacaktır.
LİFO (Son Girilen İlk Çıkış):
Son giren ilk çıkar uygulamasında, envanter miktarı önemlidir. Eldeki envanter ilk alımdan küçük ise direkt olarak ilk alım birim fiyatı LİFO maliyetidir. Eğer eldeki envanter ilk alımdan büyükse, bir sonraki alım birim fiyatı da hesaplamaya dahil olacaktır. Yukarıdaki örnekte 90 adetlik envanter ilk alımdan küçük olduğu için direkt olarak LİFO maliyeti 1,000.00TL dir. Hesaplamanın anlaşılması için envanterimizin 120 adet olduğunu varsayarsak; envanterimizin 100 adedi ilk alımımızın birim fiyatı ile çarpılacak, kalan 20 adet ise ikinci alım birim fiyatımızla çarpılacak ve bu iki çarpım toplanarak envantere bölünerek LİFO maliyeti hesaplanacaktır. Envanterimizde 120 adet stok olsaydı LİFO maliyeti 1,016.67 TL olacaktı
Ağırlık Ortalama Maliyeti:
Alım hareketlerinin birim fiyatları alınan miktarla çarpılarak, alım tutarları toplanır. Alım tutarı alınan miktara bölünerek ağırlıklı ortalama hesaplanır. Yukarıdaki tabloya göre; Ağırlıklı Ortalama maliyetimiz 1,053.00 TL dir
Son Alış Maliyeti: Son yapılan alımın ıskontoları düşülerek hesaplanan birim fiyatı Son alış maliyetidir. Eğer son alımımıza %5 ıskonto uygulanmış olsaydı, birim maliyetimiz 997.50 TL olacaktı ancak yukarıdaki örnekte ıskonto uygulanmadığı için son alış maliyetimiz 1,050.00TL dir.
Son Alış Fiyatı:
Son alış fiyatı son alımın ıskontoları düşülmeksizin oluşan alış fiyatıdır. Eğer son alımımıza %5 ıskonto uygulanmış olsaydı, birim maliyetimizi hesaplarken bu ıskontoyu hesaba dahil edilmeden hesaplanır. Yukarıdaki örneğe göre son alış maliyetimizi 1,050.00 TL dir.
Yürüyen Ağırlıklı Ortalama Maliyeti:
Yürüyen ağırlıklı ortalamada sadece mal alımları değil aynı zamanda mal satışları da maliyet hesaplamasına girerler.Yukarıdaki örneğe göre;Hareketleri incelersek; 01.01.2009 tarihli alımla envanterimize 100 adet 1000 TL birim maliyetli stok girişi olmuştur. Envanterimizin maliyeti 100,000.00 TL dir. Envanter değeri envanter tutarında bölündüğünde birim maliyet 1,000.00 TL olacaktır.Bir sonraki alım yapılana kadar stokt envanterinde azalma yada satış olmadığından yeni yapılan alım stok envanterini arttıracak, envanterimiz 220 olacaktır. Envanter maliyetimiz ise 2 alım miktarı ile birim fiyatı çarpılacak ve son envanter maliyet tutarına eklenecektir. Alım tutarı 132,000.00 TL, alım gerçekleşmeden önceki envanter maliyet tutarına 100,000.00TL’ye eklediğinde yeni envanter maliyet tutarı 232,000.00TL olacaktır.Yeni envanter maliyet tutarı yeni envanter miktarına bölündüğünde 1,054.55 TL Yürüyen ağırlıklı maliyetimiz olacaktır. Bir sonraki stok hareketi satış, envanterde azalma anlamına gelir.
Envanter azalması envanter maliyet değerinin de azalması anlamına geleceğinden, azalma hesaplanır. Çıkış miktarı hareket oluşmadan önceki Y.A.O. Maliyetiyle çarpılır ve önceki maliyet değerinden çıkartılır. Daha önce 232,000.00TL lik envanter değeri 60 adet X 1,054.55 = 63,272.73 TL lik azalma ile 168,727.27 TL ye düşer. Bu tutar, envanter miktarına bölünürse Y.A.O. maliyetin yine 1,054.55 TL olduğu görülecektir. Satış işlemi envanter azalması Y.A.O. Maliyeti değiştirmez ancak, Y.A.O. maliyetin hesaplamasında kullanılan Envanter Maliyet değerini değiştirdiğinden hesaplanması gereklidir.Hesaplama bu formülasyonla devam ettirildiğinde Yürüyen Ağırlıklı Ortalama Maliyet 1,053.46.TL çıkacaktır.

Kurallar

Maliyet hesaplanmasında uyulması gereken kurallar;

Negatif envanter maliyet hesaplaması yapılmaz.
Mamul ve yarı mamul stoklarının maliyet hesapları üretim reçetesinde hesaplanır. Ancak yarı mamuller dış alımla geliyorsa üretim girişleriyle alım belgelerinin işlenerek maliyetlendirilmesi gerekir.

Uygulama

Maliyet uygulamasında bir filtre kullanılması gerekir. Bu filtre ile stoklar gerek gruplarına göre ya da tek bir stokun maliyeti hesaplana bilmelidir. Kullanıcı belli grup ürünlerde farklı maliyet hesaplama yöntemi kullanabilir.Gıda İlaç gibi ömürlü mallar FİFO maliyetlendirmesi kullanılırken. Çimento, tuğla gibi ömürlü olmayan mallarda Y.A.O maliyetlendirmesini kullanmak isteyebilir.
Hesaplanan maliyet ve maliyet yöntemi stok kartında görülebilmelidir.
Maliyetlendirme manuel çalışan bir uygulama olacağı gibi paremetrik olarak da otomatik hesaplanır halde olması gerekir. Mal Alım belgesi işlendiğinde belge onaylanırken belgenin kalemlerinin maliyet hesaplaması yine kartta bu stoka ait maliyetlendirme yöntemine göre hesaplanıp ilgili kartların maliyet alanları güncellenerek maliyetin otomatik hesaplanması sağlanmalıdır.